Ιερά Μονή Φανερωμένης Ιεράπετρας
Η μονή που τιμάται στην Κοίμηση της Θεοτόκου, βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του όρους Σταυρός, ένα απόκρημνο ύψωμα δυτικά του αρχαιολογικού χώρου των Γουρνιών. Η χρονολογία ίδρυσής της είναι άγνωστη, αν και χαμένες σήμερα πηγές τη μνημόνευαν ήδη στα τέλη του 13ου αι., συνδέοντάς την με την επανάσταση των Καλλεργών ενάντια στους Βενετούς το 1299. Η μονή διατάσσεται κλιμακωτά σε δύο κύρια επίπεδα. Στο χαμηλότερο, γύρω από μία επιμήκη αυλή με είσοδο από δυτικά, τα σχετικά λιτής μορφής διώροφα και τριώροφα κτήρια υπέστησαν μία ριζική ανακατασκευή στο β΄ μισό του 19ου αι. Στο δεύτερο, υψηλότερο επίπεδο βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στη Ζωοδόχο Πηγή. Ο ναός που αποτελεί το παλαιότερο σωζόμενο τμήμα της μονής, χρονολογείται στην περίοδο της ύστερης βενετοκρατίας. Αποτελείται από τον νάρθηκα, τον κυρίως ναό, στεγασμένο με οξυκόρυφο θόλο, καθώς και τον χώρο του αγιάσματος. Παρά τις επεμβάσεις που δέχθηκε το συγκρότημα κατά τον 20ο αι., ο φρουριακός και αμυντικός χαρακτήρας του, όπως διαμορφώθηκε τον 18ο και 19ο αι., είναι εμφανής τόσο από τη συμπαγή διάταξη των κτιρίων, όσο και τα πολύ μικρά παράθυρα, αλλά και τις τρεις ημικυλινδρικές σκοπιές που βρίσκονται στην βόρεια πλευρά. Η μονή κτισμένη σε ιδιαίτερα προνομιακή θέση που προσφέρει μία πανοραμική άποψη του κόλπου του Μεραμπέλλου, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της ανατολικής Κρήτης με εκατοντάδες προσκυνητές να συρρέουν και να «δεκαπενταρίζουν» την περίοδο πριν την εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου.
