Ιερά Μητρόπολη Πέτρας και Χερρονήσου
Η Μητρόπολη Πέτρας και Χερρονήσου με έδρα την ιστορική πρωτεύουσα του νομού Λασιθίου, τη Νεάπολη, καταλαμβάνει το ΒΔ τμήμα του νομού Λασιθίου και το ΒΑ τμήμα του νομού Ηρακλείου. Δημιουργήθηκε από την πρόσφατη συνένωση της κατηργημένης από το 1900 Επισκοπής Χερρονήσου και της Μητροπόλεως Πέτρας, πλην της επαρχίας Βιάννου. Η Επισκοπή Πέτρας, αποτελούμενη από τις παλιές επαρχίες Μεραμπέλλου και Λασιθίου, εμφανίζεται για πρώτη φορά το 980, μετά την επανάκτηση της Κρήτης από τους Βυζαντινούς, σε Τακτικό του Βασιλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου (976-1025), ως αποσπασθείσα από την Επισκοπή Ιεραπύτνης. Αν και δεν υπάρχει καμιά σχετική αναφορά στις πηγές, είναι πιθανόν ότι έδρα της επισκοπής υπήρξε ο μεσοβυζαντινός ναός της Παναγίας της Κουμπελίδικης στο Χουμεριάκο. Η αρχαιότερη Επισκοπή Χερρονήσου μαρτυρείται τουλάχιστον από τον 5ο αι., όταν ο επίσκοπός της συμμετείχε στην Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου, το 431. Έδρα της επισκοπής ήταν η μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική Β, στην ομώνυμη πόλη. Μετά την καταστροφή της βασιλικής από σεισμό την περίοδο βασιλείας του αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641), η έδρα της μεταφέρθηκε στον κοντινό, σημερινό οικισμό Πισκοπιανό, όπου επίσης έχει αποκαλυφθεί μία παλαιοχριστιανική βασιλική. Τον 10ο αι. η επισκοπή μεταφέρθηκε στην Επισκοπή Πεδιάδος, ενώ από τον 19ο αι. μέχρι την κατάργησή της είχε ως έδρα τη Μονή Αγκαράθου.
