Ιερά Μονή Κουδουμά
Η μονή βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του όρους Κόφινα, δίπλα στη θάλασσα, σε ένα τόπο γεμάτο ασκητικές μνήμες. Αν και είναι άγνωστη η εποχή ίδρυσης, οι πηγές επιβεβαιώνουν ότι τον 14ο αι. όχι μόνο λειτουργούσε, αλλά διέθετε και σχολείο. Η αναφορά αυτή είναι η μοναδική έως και τα τέλη του 19ου αι., όταν μετά από μακρά περίοδο εγκατάλειψης, κατά την οποία όμως δεν εξέλιπαν οι ασκητές και οι αναχωρητές στην γύρω περιοχή, η μονή επανιδρύθηκε. Ιδρυτές της ήταν οι αυτάδελφοι άγιοι Παρθένιος και Ευμένιος, προερχόμενοι από τη μονή Οδηγητρίας, οι οποίοι με την επανίδρυσή της έδωσαν νέα πνοή στον μοναχισμό, όχι μόνο του Κουδουμά αλλά και ολόκληρης της Κρήτης. Το κτηριακό συγκρότημα της μονής, κυρίως κτίσματα του 19ου και του 20ου αι., αναπτύχθηκε χωρίς προκαθορισμένο σχέδιο, με το καθολικό να βρίσκεται εκτός των ορίων του. Από τον παλαιό σπηλαιώδη τοιχογραφημένο ναό σώζεται μόνο ένα τμήμα, ενσωματωμένο στην ανατολική κεραία του νεώτερου ναού, στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλλο. Στην γύρω περιοχή διασώζονται διάσπαρτες, στο βουνό και το φαράγγι, πολυάριθμες σκήτες διαφόρων εποχών. Σήμερα η μονή αποτελεί ένα από τα μεγάλα προσκυνήματα του νομού Ηρακλείου, στο οποίο οι προσκυνητές δεκαπενταρίζουν, κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, στους νεόδμητους ξενώνες της. Μετόχιο της μονής Κουδουμά είναι η παλαιά μονή των Τριών Ιεραρχών στην περιοχή Λουσούδι, πλησίον του οικισμού Καπετανιανά. Εδώ έδρασε κατά τον14ο αι. ο μοναχός, λόγιος, σχολιαστής των έργων του Αριστοτέλη, σπουδαίος θεολόγος και αντιρρητής κατά της παπικής εκκλησίας Ιωσήφ Φιλάγρης ο οποίος ίδρυσε την μονή των Τριών Ιεραρχών. Από τη μονή σήμερα διασώζεται μόνο το ερειπωμένο, μονόχωρο καθολικό της με ελάχιστα ίχνη τοιχογραφιών.
