Αναζήτηση μνημείων

Η Μητρόπολη Γορτύνης και Αρκαδίας με έδρα τις Μοίρες καταλαμβάνει το ΝΔ τμήμα του νομού Ηρακλείου. Η επικράτειά της συμπίπτει κατά μεγάλο μέρος με την αντίστοιχη της αρχαίας μητρόπολης Γορτύνης με έδρα την ομώνυμη πόλη που από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια υπήρξε το πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της Κρήτης, αφού εκτός από έδρα της Μητροπόλεως Κρήτης ήταν και η πολιτική πρωτεύουσα του νησιού. Η ιστορία της μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας συνδέεται άρρηκτα με την ιεραποστολική δράση των Αποστόλων Παύλου και Τίτου. Η πρώτη επαφή του Αποστόλου Παύλου με την περιοχή το έτος 59/60 μ.Χ. καθόρισε την χριστιανική ιστορία της Κρήτης, όταν οδηγούμενος στη Ρώμη για να δικαστεί, το πλοίο προσορμίστηκε «εἰς τόπον τινὰ καλούμενον Καλοὺς λιμένας ᾧ ἐγγὺς πόλις ἦν Λασαία» (Αγία Γραφή, Πράξ. 27.8). Σήμερα, μία μικρή σπηλαιώδης κοιλότητα στον βράχο, ως χώρος προσκυνήματος, και ένας νεόδμητος ναός, πάνω σε μία παλαιοχριστιανική βασιλική, αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο, υπενθυμίζουν το πέρασμά του από την παραθαλάσσια περιοχή των Καλών Λιμένων.

Στη συνέχεια, το έτος 63 μ.Χ., κατά την Δ΄αποστολική του περιοδεία, ο Απόστολος Παύλος ανέθεσε στον μαθητή του Απόστολο Τίτο την οργάνωση της Εκκλησίας της Κρήτης. Ο Τίτος με έδρα του τη Γόρτυνα χειροτόνησε τους πρώτους επισκόπους στις διάφορες πόλεις του νησιού: «Τούτου χάριν κατέλιπόν σε ἐν Κρήτῃ, ἵνα τὰ λείποντα ἐπιδιορθώσῃ, καὶ καταστήσῃς κατὰ πόλιν πρεσβυτέρους, ὡς ἐγώ σοι διεταξάμην.» (Αγ. Γραφή, πρός Tίτον 1,5).

Ήδη από τον 2ο μ.Χ. αι. μαρτυρούνται στις πηγές Επίσκοποι Γορτύνης. Προς τιμήν του Αγίου Τίτου, ιδρυτή της εκκλησίας της Κρήτης, ανεγέρθηκε στην πόλη της αρχαίας Γόρτυνας, ήδη από τον 5ο αι., μία μεγαλόπρεπη παλαιοχριστιανική βασιλική, κοντά στον σημερινό οικισμό Μητρόπολη, η οποία λειτουργούσε ως μητροπολιτικός ναός.

Στη Γόρτυνα και στη θέση του σημερινού οικισμού Άγιοι Δέκα, μαρτύρησαν οι ομώνυμοι άγιοι επί του ρωμαίου αυτοκράτορα Δεκίου το 250 μ.Χ. Οι Άγιοι Δέκα, ως οι πιο σημαντικοί μάρτυρες της πρωτοχριστιανικής περιόδου, αποτελούν τους κατεξοχήν τοπικούς αγίους της Κρήτης και χαίρουν ιδιαίτερης ευλάβειας σε όλες τις εποχές και από άκρο σε άκρο του νησιού. Κατά τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο, μετά και την ανάκτηση της Κρήτης από τους Βυζαντινούς, η έδρα της μητρόπολης μεταφέρθηκε στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), τη νέα πρωτεύουσα, όπου εξακολούθησε να υπάγεται η επικράτεια της παλαιάς μητρόπολης. Ο Άγιος Τίτος συμπεριλαμβάνεται στα αγιολόγια Ανατολής και Δύσης και ο εορτασμός του συνεχίστηκε όχι μόνο στη Γόρτυνα, αλλά στον βενετοκρατούμενο Χάνδακα και σε όλη την Κρήτη, έως και σήμερα. Το 1900 μεταφέρθηκε στους Αγίους Δέκα η έδρα της Μητρόπολης Αρκαδίας η οποία προσάρτησε εκ νέου την παλαιά επικράτεια της μητρόπολης Γορτύνης. Στα μέσα περίπου του 20ου αι. η έδρα μεταφέρθηκε στις Μοίρες, ενώ τη δεκαετία του 1960 μετονομάσθηκε σε Μητρόπολη Γορτύνης και Αρκαδίας.